VERBASCUM THAPSUS L. (Verbascum tapsiforme Schrad., Verbascum phlomoides L.). Dziewanna lekarska czyli wiązkowata. (Scrophulariaceae — Verbasceae — Trędownikowate — Dziewannowate).
Łodyga prościuteńka, dochodzi wysokości przeszło metra nawet i dwuch, wełnisto-owłosiona, zarówno jak i liście, prawie całobrzegie, dochodzące do pół metra długości i 20—35 cm szerokości, o kształcie jajowato podłużnym. Przyziemne tworzą rozetkę, górne, mniejsze obchwytują nasadą łodygę. Kwiaty duże, żółte, niekiedy białawe lub fioletowe, zebrane w zwarty kłos. Zapach świeżych kwiatów miły, ususzonych miodowy; smak słodkawo-śluzowaty.
Dziewanna lekarska ROŚNIE przy drogach, na murach, ugorach, w rozłamach kamieni, po kamienistych brzegach rzek.
Dziewanna lekarska W UPRAWIE niewybredna: udaje się bardzo dobrze, odrastając przez długie lata na gruncie piaszczystym lub żwirowatym, w wystawie słonecznej, w niemokrym położeniu. Na ziemi ubogiej w wapno, glinę i próchnicę, dodatek tych składników wpływa pomyślnie na wzrost dziewanny; nawóz może być lada jaki, byle należycie rozdrobniony i równo rozpostarty. Można dziewanną obsiewać pastwiska, ugory, piaski i rozmaite nieużytki, najlepiej w jesieni, po deszczu. Należy ją starannie pleć.
Dziewanna lekarska KWITNIE od czerwca do sierpnia.
Dziewanna lekarska ZBIERA SIĘ korony kwiatów od czerwca, lecz tylko w suchą pogodę po oschnięciu porannej rosy i przed wieczorną mgłą. Dobrze osuszone kwiaty zachowują piękną barwę świeżości; gdy są poplamione, tracą wartość. Suszyć niezwłocznie na słońcu, układając lekko w cienkie warstwy; nie ugniatać, bo połamią się i zniszczą. Przechowywać dobrze ubite w szczelnych skrzyniach z niesmolnego drzewa lub z białej blachy. Liście suszyć w cieniu.
Dziewanna lekarska SKŁADNIKI: Żółty olejek lotny, białko, tłuszcz, guma, żółty żywiczny barwnik, cukier śluzowy, substancja mydlna, jabłczan, fosforan potasu i wapnia, sole wapniowe, chlorek potasu, kwas krzemowy, niedokwas żelaza. Ponieważ dziewanna zawiera stosunkowo dużo kwasu krzemowego, można ją stosować do wewnętrznego użytku przy chorobach włosów, wypadaniu ich, łysieniu i t. p.
Dziewanna lekarska DZIAŁA: osłaniająco, z lekka napotnie, łagodnie, rozmiękczająco.
Dziewanna lekarska UŻYTEK: Herbata z kwiecia (bez kielichów) i liści lub samego kwiecia (20 gr na litr wody) pije się przy nieżytach dróg oddechowych i trawienia, dychawicy, chorobach wątroby i śledziony, niedostatecznym miesiączkowaniu, gorączkowych chorobach zapalnych. Kwiat dziewanny można mieszać z kwiatem malwy; pija się taką herbatę z mlekiem i miodem. Herbatę dziewanny trzeba cedzić przez gęste płótno, celem usunięcia znajdujących się w niej drobnych włosków, łechcących w gardle i wywołujących kaszel.
Zewnętrznie używa się odwaru do płukania gardła i do uspokajających klizm. W niektórych okolicach świeżymi zmiażdżonymi liśćmi opatruje się rany. Sok z dziewanny używa się do przemywania oczu przy zapaleniu spojówek. Sok zmieszany z tłuszczem, stanowi dobrą maść na krosty i pryszcze.
Utłuczone korzenie, zmieszane z mąką i krupami, znakomicie tuczą drób, zwłaszcza kury.
// Tekst jest fragmentem książki: DR. AUGUST CZARNOWSKIEGO, pt ZIELNIK LEKARSKI
