Wykrywacz kłamstw, maszyna prawdy lub wariograf to szczególny rodzaj przyrządu pomiarowego służącego do rejestrowania reakcji fizjologicznych. Zasadniczo rejestruje zmiany ciśnienia krwi, częstości akcji serca, częstości oddechów, bodźców nerwowych i reakcji galwanicznej lub przewodnictwa skóry, generowane przez określone pytania zadawane badanemu.
Ten typ wariografu jest powszechnie znany jako rzekomy wykrywacz kłamstw bez żadnej naukowej walidacji, pomimo swojej wiarygodności w kulturze popularnej oraz niektórych podmiotach państwowych i prywatnych.
Uważa się, że ten typ wariografu używanego jako wykrywacz kłamstw został wynaleziony w 1938 roku przez Leonarde’a Keelera z Departamentu Policji w Berkeley (Kalifornia), który stworzył pierwszy trójkanałowy wariograf, który drukował wyniki na papierze, na podstawie wcześniejszych prac. Johna Larsona.
Za poprzednie pochodzenie technik poligraficznych można uznać wkład włoskiego kryminologa i lekarza Cesare Lombroso, który już w 1895 r. badał związek między zmianami w układzie sercowo-naczyniowym a fizjologiczną reakcją człowieka na kłamstwo i ciśnienie krwi.
Obrońcy wariografów twierdzą, że biochemiczne podłoże emocji jest bezpośrednio skorelowane z reaktywnością ciała; że liniowość bodźca → myśl → emocja → adekwatność anatomiczno-fizjologiczna → reakcja to cykl, który jest niezmiennie obecny w każdym ludzkim procesie behawioralnym; że można mierzyć cielesne reakcje emocji; oraz że dla każdego stanu emocjonalnego istnieje dobrze zdefiniowane spektrum psychofizjologiczne związane z emocjonalną aktywnością podmiotu. Z tych czterech stwierdzeń ostatnie trzy nie zostały udowodnione metodą naukową, a ostatnie jest ewidentnie błędne.
W praktyce wykrywacze kłamstw typu wariograf są w stanie wykryć jedynie niepokój, co oczywiście może wynikać z nieskończonej liczby przyczyn i czynników. Interesujący nas proces wewnętrzny może być tworzony przez inny stan psychiczny niż ten, który nas interesuje. Łączność między procesem wewnętrznym a zmiennymi nie jest doskonała. Aby skorzystać z tego mechanizmu, konieczne jest rozgraniczenie stanów psychicznych w każdej sesji, aby móc skupić uwagę pomiędzy procesem wewnętrznym, a zmiennymi mierzalnymi. Stosowane są strategicznie sformułowane pytania, aby podmiot był aktywowany przed niektórymi pytaniami.
Wariograf, szerzej znany pod nazwą „wykrywacz kłamstw", to urządzenie, którego prawdopodobnie nikomu nie trzeba przedstawiać. Jego istnienie i zasady działania są powszechnie znane - a przynajmniej tak mogłoby się wydawać. Do świadomości ludzi przedostał się bowiem popkulturowy obraz tego urządzenia, prezentowany w amerykańskich filmach i serialach kryminalnych. Wariograf - czym (nie) jest, jak...