Wariograf, szerzej znany pod nazwą „wykrywacz kłamstw”, to urządzenie, którego prawdopodobnie nikomu nie trzeba przedstawiać. Jego istnienie i zasady działania są powszechnie znane – a przynajmniej tak mogłoby się wydawać. Do świadomości ludzi przedostał się bowiem popkulturowy obraz tego urządzenia, prezentowany w amerykańskich filmach i serialach kryminalnych.
Spis treści
Wariograf – czym (nie) jest, jak działa
Na początek najważniejsze – wbrew błędnemu przekonaniu, wynikającemu z potocznej nazwy urządzenia, wariograf wcale nie służy do wykrywania kłamstw. Dokładne zbadanie za pomocą maszyny tego, czy ktoś mówi prawdę, nie jest możliwe. Powód tego jest prosty – by mieć stuprocentową pewność co do prawdomówności rozmówcy, należałoby umieć czytać w jego myślach, a technologia umożliwiająca takie działanie jeszcze nie powstała.
Podstawowym zastosowaniem wariografu są tak zwane badania poligraficzne. To nic innego jak rejestrowanie i analizowanie fizjologicznych reakcji organizmu badanego na dostarczane mu zewnętrzne bodźce. Zapisywane są wszelkie oznaki stresu, zmiany pulsu czy szybszy oddech, będące reakcją na zadawane pytania. Analizując powyższe objawy, przeprowadzający badanie ma możliwość stwierdzić z dużym prawdopodobieństwem, czy dana osoba ma jakieś wspomnienia z danym wydarzeniem lub tematem, bądź też czy odczuwa związane z nim jakieś silne emocje.
Wariograf w USA – historia
Ludzkość od zarania dziejów starała się odkryć sposób na wykrywanie kłamstw. Stosunkowo szybko udało się dojść do konkluzji, że przyspieszone tętno jest oznaką stresu, związanego z podawaniem fałszywych informacji. Świadczą o tym chociażby średniowieczne zapiski, mówiące o ówczesnym sposobie badania wierności żon, polegającym na czytaniu im nazwisk potencjalnych kochanków, przy jednoczesnym sprawdzaniu pulsu za pomocą palca przyłożonego do nadgarstka. O powiązaniu przyspieszonego tętna z kłamstwem pisał również w jednym ze swoich esejów Daniel Defoe, autor „Przypadków Robinsona Crusoe”.
Polygraph – Lie Detector Test Brief History
Wiele lat później fizjolog Angelo Mosso udowodnił związek kłamania ze zmianą ciśnienia krwi, co następnie wykorzystał kryminolog Cesare Lombrosso, konstruując pierwsze urządzenie służące do pomiaru ciśnienia. Swoją cegiełkę do badań dołożył też Vittorio Benussi, który do objawów wskazujących na mijanie się z prawdą dodał nieregularny, przyspieszony oddech.
Swoisty prototyp wariografu powstał w 1915 roku. Jego autorem był amerykański psycholog William M. Marston. Jego „detektor kłamstwa” był w rzeczywistości urządzeniem służącym do rejestrowania i obserwowania zmian ciśnienia krwi w czasie rzeczywistym. Niektóre źródła jako początek istnienia wariografu podają rok 1921 i wynalezienie poligrafu. Jego autorem był psycholog kanadyjskiego pochodzenia, John A. Larson. Urządzenie jego autorstwa, w kształcie i działaniu zbliżone do współczesnego wariografu, było prawdziwą rewolucją – Larsonowi jako pierwszemu udało się zmierzyć i zarejestrować w czasie rzeczywistym tętno, ciśnienie krwi i zmiany w oddechu przesłuchiwanego. Poligraf Larsona został udoskonalony w 1939 roku przez Leonarde Keelera, który wzbogacił urządzenie o możliwość rejestrowania również reakcji skórno-galwanicznych.
Pierwsze próby wykorzystania wariografu w badaniach odbyły się tuż po drugiej wojnie światowej. W kolejnych latach technika ta zaczęła zyskiwać popularność, zaczęto szkolić pierwszych zawodowych poligraferów. W latach pięćdziesiątych specjalistów wykwalifikowanych w tej dziedzinie zaczęło zatrudniać amerykańskie wojsko.
Kolejnym znaczącym krokiem w rozwoju wariografu, prawdopodobnie najbardziej rewolucyjnym od czasu wynalazku Larsona, było podłączenie urządzenia do komputera, co znacznie poprawiło jego wydajność. Dokonali tego w latach dziewięćdziesiątych David Raskin i John Kircher. Zaproponowane przez nich oprogramowanie PolyScore stało się podstawą działania wariografu w jego obecnym kształcie i dzisiejsze warianty urządzenia wciąż na nim bazują. Następnym krokiem rozwoju wariografu może być rejestrowanie odczytów bezpośrednio z fal mózgowych – i choć badania nad takim udoskonaleniem tej techniki trwają już od kilku lat, na pewno minie jeszcze trochę czasu, nim tak udoskonalony wykrywacz kłamstw ujrzy światło dzienne.
Wariograf – wykorzystanie
Ze względu na swoją precyzję i dokładność w rejestrowaniu wszelkich reakcji na stres, wariograf swoje najpowszechniejsze zastosowanie znalazł w kryminalistyce, jako narzędzie przesłuchań. Jego skuteczność jest bardzo wysoka – według aktualnych danych wynosi około 93%). Eksperci twierdzą, że niemal niemożliwe jest oszukanie maszyny, bo nawet najdrobniejsza próba ukrycia emocji zostawia ślad, który wyszkolony poligrafer będzie w stanie odczytać. W ostatnich latach z usług tej techniki zaczynają korzystać coraz powszechniej również inne środowiska, m.in. przedsiębiorcy badający swoich pracowników pod kątem prawdomówności.
Badanie wariografem jest nieinwazyjne dla organizmu i trwa zazwyczaj między 2 a 6 godzin. Osoba badana przed uruchomieniem maszyny jest informowana o pytaniach, jakie będą zadawane w trakcie. Ma to na celu wyeliminowanie elementu zaskoczenia, który mógłby doprowadzić do przekłamania wyników. W klasycznym modelu badań wariograficznych zadawane są dwa rodzaje pytań: krytyczne (związane bezpośrednio z badaną sprawą) i kontrolne (służące zbadaniu organizmu badanego na kłamstwo). Trzecim rodzajem pytań są pytania neutralne – nie dotyczą one istotnych dla sprawy kwestii i służą przede wszystkim wprowadzeniu neutralnego nastroju.
