Kryzys jest często używanym określeniem, kiedy dany etap życia wydaje się zbyt trudny. Zarówno nasza codzienność, jak i ta dostarczana chociażby przez telewizję czy social media. Słowo kryzys z języka greckiego oznacza przesilenie, punkt zwrotny, wstrząs, przełom… Potocznie określa sytuacje, w których wspólnym mianownikiem jest aspekty zagrożenia. Czym tak naprawdę jest kryzys życiowy?
Spis treści
Czym jest kryzys życiowy w psychologii?
Według amerykańskiego podręcznika interwencji kryzysowej, kryzys jest pewnym sposobem spostrzeżenia danego zdarzenia lub sytuacji jako niemożliwej do wytrzymania trudności. Trudność ta przekracza możliwości radzenia sobie osobie, która go doświadcza. Dopóki osoba nie zostanie uwolniona, kryzys może spowodować poważne zaburzenia. Współcześnie kryzys opisuje się jako przejściowy stan nierównowagi, wywołany przez krytyczne wydarzenia i wymagający istotnych zmian/rozstrzygnięć w życiu osoby, która go doświadcza.
W zależności od teorii psychologicznej definicja może się lekko różnić. Łączą je za to dwa elementy: wydarzenie lub sytuacja kryzysowa oraz odpowiedź lub reakcja na nią. Istotą kryzysu jest subiektywna reakcja osoby, a nie to, jak ogólnie określa się dane wydarzenie. Subiektywny koniec świata tak naprawdę nie jest odzwierciedleniem obiektywnego braku możliwości wyjścia z kryzysu. Nie ma więc interwencji kryzysowej bez optymizmu, poniewaz to, że dana osoba nie dostrzega wyjścia z sytuacji, nie oznacza, że ono nie istnieje.
Kryzys życiowy a psychoterapia psychoanalityczna
Teoria psychoanalityczna zakłada, że wczesnodziecięce wydarzenia (np. nieprawidłowości w relacjach z ważnymi osobami) mają wpływ na to, że trudne wydarzenia życiowe mogą przerodzić się w subiektywnie doświadczany kryzys życiowy. Oprócz klasycznej teorii kryzysu wynikającej z teorii psychoanalitycznej wpływ na kryzys mają również podejścia innych nauk społecznych. Są to:
- czynniki relacyjne (problemy w relacji romantycznej, problemy z rodziną, choroby, wypadki)
- czynniki społeczne (utrata pozycji społecznej, utrata pracy)
- czynniki rozwojowe (poczucie zaprzepaszczenia momentu życia, w którym powinno się podjąć ważną decyzję, np. o karierze, rodzinie, miejscu zamieszkania)
Doświadczenie kryzysu — objawy
Warto pamiętać, że wpływ wydarzenia krytycznego (stresujące doświadczenie, które może wyzwolić reakcję kryzysową) może być duży i poważny. Niezaopiekowany może utrzymywać się nawet przez całe życie. Osobie, która doświadcza kryzysu, przeważnie towarzyszy:
- nieprzyjemne pobudzenie
- apatia
- zaburzenia snu
- niesprecyzowane poczucie niepokoju
- natrętne wspomnienia wydarzenia krytycznego
- wycofanie się z codziennych aktywności
- zaburzenie poczucia sensu życia
- rezygnacja
- myśli samobójcze
- zachowania agresywne lub autoagresywne
- poczucie pustki, zagubienia
- wątpliwości tożsamościowe, egzystencjalne
- pogorszenie codziennego funkcjonowania
- zawodzenie dotychczasowych metod radzenia sobie ze stresem
- duża emocjonalność
- brak sił do walki z daną sytuacją
- brak motywacji do walki
- negatywne myślenie
Charakterystyka kryzysu życiowego
Zjawisko kryzysu posiada swoją charakterystykę.Składa się na niego szereg cech:
- zagrożenie i szansa — kryzys może nieść ze sobą zagrożenie, np. agresji wobec siebie i innych, doprowadzić do samobójstwa, wycofania się, problemów z relacjami i rolami w życiu czy blokowanie rozwoju. Szansa natomiast przedstawia fakt, że wobec całego cierpienia związanego z kryzysem łatwiej jest przełamać bariery wewnętrzne
- skomplikowana symptomatologia — złożoność kryzysu nie jest łatwa do określenia, np. jako tylko przyczynowo-skutkowy, ponieważ na jego powstanie składa się wiele czynników i wymaga poruszenia wielu czynników i tematów podczas wsparcia psychoteraputycznego
- wzrost i zmiana — towarzyszący kryzysowi brak równowagi w połączeniu z lękiem motywującym do tego, że musi zostać podjęte jakieś działanie
- brak szybkich rozwiązań — pomimo skuteczności interwencji kryzysowej nie istnieje metoda skuteczna we wszystkich kryzysach, uniwersalne sposoby stanowią ramy działań, które trzeba dostosować do danej osoby i jej sytuacji
- konieczność podjęcia wyboru/decyzji — brak podjęcia decyzji w przypadku kryzysu jest negatywny w skutkach, jeśli wybrane działanie nie okaże się idealnym, to ułatwia podejmowanie kolejnych wyborów
- uniwersalność i wyjątkowość — uniwersalność kryzysu w dezorganizacji, braku równowagi obecnej w każdym kryzysie z równoczesnym brakiem antykryzysowej odporności; idiosynkrazja w subiektywnym postrzeganiu danej sytuacji jako trudną, ale rozwiązywalną lub jako nierozwiązywalną
Przyznanie, że stereotyp silnego człowieka pokonującego samotnie problemy jest szkodliwy. Zwrócenie się o pomoc. Pozwolenie na udzielenie pomocy. To wszystko może być początkiem do rozwiązania problemów (ciągnących się czasem latami) związanych z kryzysem życiowym.
Rodzaje kryzysów
Kryzysów jest wiele. Zależą one od niepowtarzalności subiektywnego odczucia danej osoby oraz jej interakcji z konkretną sytuacją. Można podzielić je na kryzysy rozwojowe, sytuacyjne (losowe), traumatyczne (szczególnie trudne sytuacje). Podział występuje też w przypadku czasu trwania na ostre i chroniczne. Przybliżając klasyfikację mamy:
- kryzysy rozwojowe (normatywne/przemiany) — zdarzenia, będące punktami przechodzenia z jednego etapu rozwoju osoby do drugiego; związane są z koniecznością zwiększenia energii, trudu czy konfrontowania się z nowymi pytaniami; występują: trudności w opanowaniu sytuacji, niepewność, poczucie zagrożenia, nostalgia, żal, poczucie straty, ale i nadzieja; poczucie spełnienia poprzednich faz rozwojowych ułatwia dalszą drogę w nieznane związaną z rozwojem; negatywne doświadczenia mogą prowadzić do zaburzeń i niezdolności do pokonywania kryzysów
- kryzysy sytuacyjne — spotkanie z niecodziennym (wychodzącym poza doświadczenie osoby) zdarzeniem, z którym osoba ta nie jest w stanie sobie poradzić ani kontrolować sytuacji; mogą wystąpić po: doświadczeniu przemocy, przemocy seksualnej, poważnej choroby lub śmierci bliskich, utraty pracy; kryzys sytuacyjny odróżnia od innych wystąpienie wydarzenia nieprzewidywalnego, nagłego, szokującego, intensywnego i katastrofalnego
- kryzysy sytuacyjne w stanie ostrym — charakteryzują się zaburzeniami przedkryzysowego (normalnego) funkcjonowania; trwają zwykle nie dłużej niż 6-8 tygodni; po tym czasie dochodzi do zmiany: w dobrych warunkach (przezwyciężenie kryzysu i nowe możliwości rozwojowe), w warunkach pozbawienia zasobów wewnętrznych i zewnętrznych (może dojść do stanu krytycznego, zachowań agresywnych, autoagresywnych — a nawet zabójstwa/samobójstwa) lub pozorne rozwiązanie kryzysu (bolesne treści wypchnięte ze świadomości, co powoduje chroniczną postać kryzysu)
- kryzysy chroniczne — przejawiają się rezygnacją z miejsc, myśli, dźwięków, obrazów czy relacji, które mogłyby spowodować ból; osoba skupia się na ochronie kosztem wewnętrznego i społecznego rozwoju; działania te nie dają gwarancji nieodczuwania cierpienia; poziom napięcia spowodowany nierozwiązanym kryzysem może powodować kolejne kryzysy (wtórne); może towarzyszyć osobie czasem nawet i przez całe życie
- kryzysy egzystencjalne — wewnętrzne konflikty i lęki, które towarzyszą podstawowym ludzkim tematom: sens i cel życia, odpowiedzialność, zależność, niezależność, wolność, zaangażowanie; mogą wiązać się z myślą o zaprzepaszczonym waznym okresie w życiu, podczas którego powinno się podjąć ważne decyzje (związane z pracą, relacjami romantycznymi, rodziną, wyjazdami, zainteresowaniami); osoba ucieka przed „pustką egzystencjalną”, np. poprzez wir zachowań mających pomóc zapomnieć, jednak są one na dalszą metę nieskuteczne
Interwencja kryzysowa czy psychoterapia?
Pomoc w sytuacjach kryzysowych może polegać na interwencji kryzysowej (składająca się z kilku spotkań) lub oznaczać początek dłuższej psychoterapii (przeczytasz o nich na naszym blogu). Podczas spotkań z psychoterapeutą pacjent ma możliwość zmierzyć się z uczuciami, które mu towarzyszą. Dzięki głębokiej relacji z terapeutą stopniowo odzyskuje, odkrywa i buduje na nowo swoje myślenie o świecie i sobie samym w lepszy, bardziej adaptacyjny sposób. Kryzys niesie ze sobą szansę rozwojową. Pomyślne przebycie kryzysu jest szansą na rozwój i wzrost osobisty (weryfikacja systemu wartości, umocnienie poczucia sensu, znalezienie celu w życiu).
Podczas ostrej fazy kryzysu może być potrzebna psychoterapia wspierająca. Natomiast w trakcie wychodzenia z kryzysu psychoterapia poznawczo-behawioralna (ułatwienie zmian w zakresie dysfunkcyjnych przekonań) albo psychoterapia psychodynamiczna. Psychoterapia w nurcie dynamicznym nastawiona jest na wgląd emocjonalny i zrozumienie swoich reakcji uczuciowych, na przyczynę kryzysu. Dzięki temu możliwe jest łatwiejsze wprowadzanie zmian w funkcjonowaniu i życiu osoby doświadczającej kryzysu.
Kryzys jako szansa na rozwój
Kryzysy stanowią nieodłączny element życia. Każdy z nas przechodzi sytuacje kryzysowe, dzięki którym rozwija się i dojrzewa. Rozwiązanie kryzysu życiowego powoduje właśnie rozwój i lepszą jakość życia społecznego. Brak rozwiązania kryzysu związany jest z gorszym funkcjonowaniem pozbawionym możliwości rozwoju. Rozwiązanie kryzysu niezależnie od jego formy może być wyczerpujące. Należy jednak pamiętać, że prowadzi do pozytywnych zmian w życiu danej osoby.
Psychologiczne wsparcie w kryzysie życiowym
Występowanie kryzysów jest ludzką rzeczywistością. Akceptacja rzeczywistości w kryzysie i znalezienie pomocy u psycholożki lub psychoterapeutki niesie ze sobą satysfakcję przejścia przez kryzys i szansę na dalszy rozwój. Nasze specjalistki pracują w nurcie psychodynamicznym i psychoanalitycznym związanym z kryzysami życiowymi. Ich gabinety znajdziesz w Warszawie, Pruszkowie i Piastowie oraz online. W obliczu cierpienia warto skorzystać z pomocy.
Artykuł przygotowany wraz z centrum Adiuta w Pruszkowie:
Centrum Psychoterapii Pruszków – “ADIUTA”
05-800 Pruszków, Górna 19
tel. 509 813 384 [email protected]
